Mededinging in de gedecentraliseerde zorg

De inkoop en bekostiging van de gedecentraliseerde zorg door gemeenten en/of samenwerkingsverbanden van gemeenten.

Het onderzoek

In opdracht van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) voerde Zorgvuldig Advies in samenwerking met jb Lorenzonderzoek uit naar de marktomstandigheden in de gedecentraliseerde zorg en ondersteuning  in het kader van de Jeugdwet en de Wmo2015 en de gevolgen daarvan voor de mededinging.

De ACM is toezichthouder op de naleving van de Mededingingswet. Deze wet verbiedt concurrentiebeperkende afspraken tussen aanbieders, het misbruiken van economische machtsposities en concentraties tussen ondernemingen. Concurrentie is wenselijk wanneer het bijdraagt aan de beschikbaarheid van een kwalitatief, doelmatig en betaalbaar aanbod van zorg en ondersteuning.

Het onderzoek van Zorgvuldig Advies en jb Lorenz geeft de ACM handreikingen om te kunnen duiden in hoeverre en op welke wijze marktpartijen in het sociaal domein met elkaar concurreren, om te beoordelen waar mededingingsrisico’s kunnen optreden en om gemeenten en samenwerkingsverbanden te ondersteunen bij het effectief inzetten van mededinging.

Kansen en risico’s voor mededinging

We constateren een grote dynamiek op de verschillende markten in de gedecentraliseerde zorg en ondersteuning. Deze dynamiek ontstaat door beleidsvrijheid (binnen de wettelijke kaders van de Jeugdwet en de Wmo) voor inkopers van zorg en ondersteuning, uiteenlopende beleidskeuzes door gemeenten en een zeer divers palet aan vormen van zorg en ondersteuning.

Uit het onderzoek komen meerdere factoren naar voren die meer of minder bevorderend of belemmerend(kunnen) zijn voor de mededinging op de bestudeerde markten. De belangrijkste bevindingen zijn hieronder weergegeven:

• Er zijn grote verschillen tussen deelmarkten waarin concurrentie mogelijk is. Met name de markt voor complexe zorgis op veel plaatsen niet of nauwelijks concurrerend. Zo hebben op het gebied van gecertificeerde instellingen voor jeugdhulp, maatschappelijke opvang en vrouwen opvang zowel inkopers als cliënten op veel plaatsen in het land niet of nauwelijks keuze.

• Door ervaren (financiële) druk en risico’s zien we dat aanbieders zich concentreren en consolideren. Wanneer gemeentelijke keuzes in de inkoop en bekostiging leiden tot schaalvergroting bij aanbieders, dan lopen cliënten en gemeenten het risico dat de keuzemogelijkheid afneemt en de afhankelijkheid van enkele grote spelers toeneemt.

• Naast inkoop en bekostiging is ook het organiseren van de toeleiding van cliënten naar zorg en ondersteuningvan invloed op de mate van mededinging (bijvoorbeeld in termen van toegang voor nieuwe aanbieders) en de mate waarin inwoners keuze hebben of ervaren.

• Het betrekken van aanbieders bij de inkoop van gedecentraliseerde zorg is soms balancerentussen samen met aanbieders ontwikkelen van de gewenste transitie en het risico op ongewenste concurrentiebeperkende afspraken tussen aanbieders. Er is een spanning tussen enerzijds informatie uitwisselen, informeel contact en afstemming en anderzijds inkoopmacht van aanbieders, afspraken over tarieven en het uitsluiten van nieuwe aanbieders. Daarbij zien we veel onduidelijkheid over wat er precies wel en niet mag.

• Tot slot zien we dat meerdere gemeenten en aanbieders werken met consortia. Deze verregaande samenwerking in een consortium zou leiden tot eenheid van zorg (integraal aanbod), vermindering van administratieve lasten (tussen aanbieder en gemeente, en tussen cliënt en aanbieder) en sturing op de inrichting van de zorginfrastructuur door gemeenten. De voordelen moeten echter wel groot zijn en zich ook daadwerkelijk voordoen om tegen de nadelen op te wegen. Het alleenrecht voor het aanbieden van zorg en ondersteuning in een bepaald gebied levert immers een (tijdelijk) monopolie, een forse vermindering van de concurrentie waar risico’s aan verbonden zijn.

Zorgvuldig Advies is expert op het gebied de financiering/ordening van zorgmarkten en mededinging. jb Lorenz is expert op het terrein van de inkoop en bekostiging van gedecentraliseerde zorg. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Michiel Verkoulen of Piet de Bekker.