Laatst was ik bij een seminar over zelfsturing in de langdurige zorg. Goede opkomst, een zaal vol met managers, verpleegkundigen en gemeentelijke ambtenaren. Op het podium bestuurders en adviseurs die in de dagelijkse praktijk werken aan het realiseren van zelfsturende teams.

Zelfsturing, waar hebben we het eigenlijk over? In de langdurige zorg moet je dan denken aan het optimaal organiseren van de dienstverlening aan de cliënt vanaf de plek waar het echt gebeurt, de werkvloer. De behoeften aan zorg, ondersteuning en levensgeluk van de cliënt als middelpunt. Geen traditioneel harkje meer, weg top down sturing en overbodige regels waarbij managers en ondersteunde diensten bepalen hoe de zorg geleverd gaat worden.

Afgaande op de verhalen tijdens het seminar, best practices noemen we dat, gaat het nogal eens fout in het land. Kwestie van gas geven en remmen tegelijk. Grosso modo zijn daar twee redenen voor te noemen. Op de eerste plaats van te voren niet goed hebben nagedacht over wat je je als organisatie op de hals haalt en te snel de verandering in gaan. Waardoor mensen in de organisatie op de tweede plaats al snel terugvallen in oud, gedrag. Twee kanten van dezelfde medaille.

Kort door de bocht, hoe zijn die gevallen van “dit gaat niet goed” te herkennen? Laten we voor de verandering eens beginnen aan de top. Bestuurders die nog niet op één lijn zitten moeten vooral nog niet starten. Komen ze er niet uit, no go! Dan: inhoudelijke en ondersteunende managers moeten leren loslaten. Zij spelen paradoxaal genoeg een cruciale rol bij de verandering. Hiërarchisch gedrag moet wijken voor coaching en ondersteuning. Ultimo zal het leiden tot minder leiding en minder hiërarchische lagen. Het veranderproces zal een basis vinden in ontdekken en aanpassen, ontwikkelen en afwijken. Een proces dat teveel neigt naar op voorhand regelen, gaat vastlopen.

Binnen veel organisaties in de langdurige zorg is, in ieder geval in het denken, inmiddels de weg ingezet van onnatuurlijke management logica en beheersing terug naar eenvoud en de bedoeling van de zorg. Naar de menselijke maat, vertrouwen en daadwerkelijk luisteren naar én inspelen op zorg- en ondersteuningsbehoeften van de mens en zijn omgeving. Het kiezen voor teams met zelfsturing past in die ontwikkeling. De moraal van dit verhaal. Bezint eer gij begint. Het bestuur moet het willen, managers moeten het faciliteren, ondersteunende diensten moeten het ondersteunen en het team moet het doen. Is de keuze eenmaal gemaakt, toon dan lef en blijf consequent in de koers. Als vertrekpunt, rode draad en eindpunt bij de verandering moeten alle betrokkenen zich continue de vraag blijven stellen: hoe wordt de cliënt hier beter van?

Klinkt als open deur? In de praktijk blijkt die deur, om allerlei menselijke trekjes die het veranderingsproces regelbaar willen maken, vaak dicht.

Ed Maagdelijn, partner zorgvuldig advies